مقدمه اي درباره بوجود آورندگان ورني و معني لغوي ورني :
هنر ورني بافي نيز همانند ساير هنرها مانند قالي، گليم، گبه، جاجيم، ورني، پارچه، سوماق، پلاس، زيلو، تشك، خورجين، بغچه، كرك، تور، قنداق، چوال، جل، بته، تغار… كه همگي كلمات توركي هستند محصول هنرمندي توركان ميباشد.
نام ورني از كلمه توركي باستاني ورني (Vereni) به معني اژدها گرفته شده است. اين نام امروز در لهجه هاي محلي زبان توركي به اشكال ورنه (Vərnə) ، ورني (Vərni) ، وئرني (Verni) ، ورنه خ (Vərnəx) ، وئرنيك (Vernik ) و … و منابع اروپائي به شكلVerné ) , Verneh , Verni ) تلفظ مي شود. ريشه كلمه ورني (Verni )، كلمه تركي بولغاري وئرئني ( Vereni ) به معني اژدها و مار بزرگ، كوره و … است. (توركان بولغار از توركان باستان اند كه در سالهاي ٤٨٠ ميلادي، در استپ هاي حوالي رود دانوب و درياي آزوف (شمال درياي سياه) و نيز دانوب سفلي و قفقاز سكونت داشته اند). در زبان پروتورك سومري نيز كلمه اي مشابه به شكل اورنو (Urnu ) و به معني اژدها موجود است. فرم اوليه اين كلمه در توركي باستان به شكل ائويره ن (Evirən ) مشتق از ائبيره ن (Ebirən – Ebüren ) و به معني اژدها، مار بزرگ، چرخ فلك، كائنات و عالم است (Ebüren—> Ewüren—> Eviren). در اينجا ما شاهد حذف حرف اولE و يا جايگزيني دو حرف E و V (مئتاتئزيس) مي باشيم (Evren—> Veren). (پديده جايگزيني حروف بويژه اگر يكي از آنها حرف “ر R ” و يا “ل L” باشد حادثه اي بسيار رايج در لهجه هاي توركي است مانند تلفظ كٶرپو (Körpü ) ، يارپاقYarpaq ، تورپاقTorpaq ، آرواتArvat ، سيرفاSırfa ، تورباTorba و …. به جاي كٶپرو (Köprü) ، ياپراق(Yapraq)، توپراق(Topraq)، اوراغات(Urağat) ، سوفر(اSofra) ، توبر(اTobra) و ….). معادل كلمه ائوره ن به معني اژدها در زبان و لهجه هاي توركي چنين است: وئر(Ver) و وئرئني (Vereni) (توركي بلغاري قديم)، وئرئم (Verem ) (چوواشي قديم)، ائوره ن (Evren ) (توركي عثماني)، ائورئم (Evrem) (گاگاووزي). (”ن -N” آخر كلمات توركي در بسياري از موارد در توركي چوواشي و نيز زبان مجاري به “م -M” تبديل ميشود مانند كلمات اوزون (Uzun) ، سان (San) ، قارين (Qarın) و قالين( Qalın ) توركي عمومي كه در چوواشي به ترتيب به وارام(Vârâm )، سوم (Sum) ، خيرام (Xıram) و خوليم (Xulım ) تبديل شده اند). فرمهاي اين كلمه در ديگر زبانهاي آلتائي چنين است: در زبان هاي تونگوسي به معني مار و مار بزرگ، ايرئ(İre) (ائوئنكي)، وئرئن (Weren) (اولچا)، وئ (We ) (اوديغئ)؛ در زبانهاي ژاپني به معني مار و كرم، ووروتي(Woroti) (ژاپني قديم و مدرن)، اوروچي(Oroçi ) (توكيو، كاگوشيما). كلمه اوروئني (Őrvény) در زبان مجاري به معني گرداب از همين ريشه است.
كلمه ائوره ن (Evrən ) از ريشه مصدر ائويرمك (Evirmək) به معني پيچاندن، چرخاندن، گرديدن، متطور و متكامل كردن مشتق شده است (مصدر ائومك / Ewmek در توركي باستان به معني در اطراف چيزي دويدن است). كلمه ويرنيخماق (Vırnıxmaq) و يا وورنوخماق (Vurnuxmaq ) به معني پيچ و تاب خوردن، لوليدن و … در برخي از لهجه هاي توركي آزربايجان بازمانده اين مصدر باستاني توركي است. فرمهاي گوناگون اين مصدر در زبان و لهجه هاي توركي چنين اند: ائوورمك (Ewürmək) (توركي قديم)، ابير. (Əbir) ( آلتائي)، آوور. (Avõr)- (چوواشي)، ائوير. (Evir)- (عثماني)، اوير. (Əvir)- (اويغوري)، ائگئره. (Egere) - (مونقولي كلاسيك)، اورٶل. (Ôröl) - (مجاري). كلمات ائوره نسه ل (Evrənsəl )(جهاني)، ائوريم (Evrim ) (تكامل)، ائوره (Evrə ) (فاز، صفحه، مرحله تكاملي)، ائوره ن بيليم (Evrənbilim) (كوسمولوژي) در زبان توركي نيز از مشتقات همين ريشه اند. (در توركي معاصر معادل اژدها كلمات بوكه( Bükə ) و سازان (Sazan ) مي باشند. فرمهاي قديمي كلمه دوم، سازقان(Sazqan) (قيپچاقي)، سازاغان (Sazağan ) (عثماني)، ساخاقان (Saxaqan ) (كومان)، سارقانSarqan و شاراقان(Şaraqan) (چوواشي باستان) است. كلمه مجاري ساركاني (Sárkány ) به معني اژدها از چوواشي باستان اخذ شده است).
كلياتي درباره ورني (Verni – Varni) :
ادامه مطلب ...
